ኖርወየኛ

ኖርወየኛ፡ ብሓባር ምስ ስዊድንነኛ፣ ደንማርከኛ፣ ኣይስላንደኛን ፋሮአኛይን ብሓባር ኣብ ሰሜናዊ ጭንፈር ናይ ስድራቤት ጀርመናውያን ቋንቋታት ይምደብ። እቶም ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ውሑዳት ኖርወያውያን ስደተኛታት ገዲፍካ፤ ተዛረብቱ ኣብ ኖርወይ ጥራሕ'ዮም ዝርከቡ። ኖርወየኛ ምስ ስዊድንነኛን ደንማርከኛን ብዙሕ እዩ ዝቀራረብ። ብሓፈሻ፡ ተዛረብቲ እዘን ሰለስተ ቋንቋታት፡ ብቐሊሉ ነንሕድሕዶም ክረዳድኡ እኽእሉ እዮም፤ ሽሕ'ኳ እዚ ብቕዓት እዚ ኣብ'ዚ ናይ መወዳእታ ወለዶ ጐዲሉ እንተሃለወ።

ሓደ ሰብ፡ ደንማርከኛ ፣ ስዊድንነኛ ወይ ኖርወየኛ እነተ ደኣ ክኢሉ፡ ምስ 20 ሚልዮን ዝኾኑ ተዛረብቲ ክረዳዳእ ይኽእል'ዩ። ኣብ'ዚ እዋን፡ ኣይስላንደኛን ፋሮአኛን ካብ ኖርወየኛ ብዙሕ ስለዝረሓቑ፤ ተዛረብቲ ኖርወየኛ ይርድእዎምን'ዮም።

Bokmål - Nynorsk

ኖርወየኛ ክትገልጽ ከለኻ፡ ጽሑፉን ዝሩብን ቋንቋ ኢልካ ምፍላይ ኣድላዪ እዩ። ኣብ'ቲ ጽሑፍ ቋንቋ ክልተ ወግዓውያን ስርዓታት ይርከቡ፤ ቡክሞልን (ቃል ብቓ፡ ናይ መጽሓፍ ቋንቋ ማለት'ዩ) ኒኖሽክን (ቃል ብቓል፡ ሓድሽ ኖርወየኛ ማለት'ዩ)።

ዝሩብ ኖርወየኛ፡ ብጠቕላላ ነቶም ተዛረብቲ ኖርወየኛ ዝጥቀሙሎም ዝተፈላለዩ ላህጃታት የስምዕ። እዚ ህልዉ ኩነት እዚ፡ ካብ'ዚ ኣብ ታሕቲ ብሓጺር ቀሪቡ ዘሎ፡ ታሪኻውን ፖለቲካውን ክስተታት ዝመንጨወ እዩ።

ዘይምህላው ዝተማዕረይ ዝሩብ ኖርወየኛ

ወግዓዊ መምዘኒ ዝኽተል ዝተማዕረየ ዝሩብ ኖርወየኛ የልቦን። መማህራን፡ ኖርወየኛ ከም ካልኣይ ቋንቋ ክምህሩ እንከለዉ፤ንኣዘራርባዎም ናብ'ቲ መብዛሕቱ መምሃሪ መጽሓፍቲ ዝጥቀሙሉ፡ናብ ቡክሞል ኣመዓራርዮም እዮም ዝዛረቡ። ቡክሞል፡ ምስቶም ኣብ ከባቢ ዋና ከተማ ኦስሎ ዝዝረቡ ላህጃታት ብጣዕሚ እዩ ዝመሳሰል። በዚ ምኽንያት፡ ወጻተኛታት ተመሃሮ፡ ካብ'ቲ ኣብ ዝነብሩሉ ከባቢ ዝዝረብ ላህጃ፡ ዝተፈልየ ዓይነት ዝሩብ ኖርወየኛ ክዛረቡ ይኽእሉ'ዮም።

ታሪኽ ቋንቋ ኖርወየኛ

ኣብ እዋን ማእከላይ ዘመን፡ ኖርወይ ርእሱ ዝኸኣለ ንጉሳዊ ግዝኣት ነይሩዋ። ኣብ'ቲ እዋን ጥንታዊ ኖርስ እዮም ዝዛረቡ ነይሮም። እዚ ቋንቋ፡ እቶም ኣብ ኣይስላንድን ደሴት ፋሮኤን ሰፊሮም ዘነበሩ ቪኪንግኣውያን'ውን ይዛረቡዎ ነይሮም። ጥንታዊ ኖርስ፡ ኣብ ቀንዲ መሬት ስካንዲናቭያ ካብ ዝጽንሖ ጊዜ ንላዕሊ፡ ኣብ'ዚ ከባቢታት'ዚ ንዝነውሐ ጊዜ ህላውነቱ ቀጺሉ ነይሩ።

ብ1349፡ እቲ ብጽሊም ሞት ዝፍለጥ ለበዳ፡ ንዳርጋ ፍርቂ ኖርወይያዊ ህዝቢ ኣጽኒቱዎ። ኣዝዮም ውሑዳት ምሁራት ስባት ጥራሕ ስለዝተረፉ ድማ፡ ኣብ'ቲ ዝቐጸለ ዓመታት፡ ነቲ ጽሑፍ ኖርወይያዊ ቋንቋ ክዕቅቦ ዝኽእል ሰብ ኣይነበረን። ብ1397 ኖርወይ፡ምስ ደንማርክ ክሳብ 1814 ዝጸንሐ፡ ሓባራዊ ግዝኣት ኣቝማ። ድንማርክ ግን ንኖርወይ እናመለኸታ መጺኣ። ደንማርከኛ ናይ ጸብለልተኛታት (elite) ኖርወያውያን ኣውራ ቋንቋ ኮነ። ድሕሪ እቲ ብ1536 ዝተኸስተ ሉተራዊ ተሓድሶ፡ ኣብ ቤተክርስትያን ቅዱስ መጽሓፍን ካልኦት መንፈሳውያን መጽሓፍትን ብደንማርካዊ ቋንቋ ክዝውተሩ ጀመሩ። ኣብ ቤተክርስትያናት ኖርወይ ከኣ፡ ደንማርካውያን ካህናት ከገልግሉ ጀመሩ። ሕገ መንግስትን ሰነጽሑፍን፡ ድርሰት ይኹን ግጥሚ፡ ብደንማርከኛ ይጸሓፉ ነበሩ። እዚ ኣብ ጽሑፍ ኖርወያዊ ቋንቋ፡ ዓቢይ ሳዕቤን ኣምጽአ።

ኣብ መጀመርያ ናይ 19ተ ክፍለ ዘመን፡ ኖርወያውያን ምሁራት ብደንማርከኛ ይጽሕፉ ነበሩ። ጸብለልተኛታት ደቂ ከተማ፡ ቃና ኖርወየኛ ዘለዎ ደንማርከኛ ይዛረቡ ነበሩ። 95 ሚእታዊ ዝኸውን ህዝቢ ኖርወይ፡ ላህጃታት እዩ ዝዛረብ ዝነበሩ። ኖርወያውያን ላህጃታት፡ ኣብ ውሽጢ እዘን ደንማርክ ዝገዝኣትለን 400 ዓመታት እዮም ማዕቢሎም። ብሰንኪ ቅርጺ ኣቀማምጣ መሬት ኖርወይ ከኣ፡ ፍልልያት ክምዕብሉን ኣውራጃውያን ላሕጃታት ክኽሰቱን ከኣሉ።

ብ1814፡ ብመሰረት ውዕል ኪል፡ ኖርወይን ካብ ደንማርክ ናብ ስዊድን ተመሓላለፈት። እቲ ውዕል ግብራዊ ቅድሚ ምዃኑ ግን፡ ሕጋዊ ባይቶ ተጋቢኡ፡ ብ17ተ ግንቦት 1814ን፡ ኖርወይ ልዑላዊት ሃገር ምዃና ኣወጀ። ኣብ'ቲ ዕዉት ናይ ምውዕዓል እዋን'ቲ፡ እቲ ብሕታዊ ሕብረት ተባሂሉ ዝፍለጥ ዓይነት ኣመሓዳድራ ተኣወጀ። ስዊድንን ኖርወየን ኣብ ትሕቲ ስዊድናዊ ንጉስ ዝግዝኣ፡ ክልተ ርእሰን ዝኸኣላ ልዑላውያን ሃገራት ኰይነን ቆማ።

Olaf Husby, ጥቅምቲ 2010