12 Grammar

12 Gramatyka

CZASOWNIKI

Czasowniki zakończone na -s

Niektóre czasowniki mają końcówkę -s we wszystkich czasach. Podajemy te najczęściej używane:

Bezokolicznik  Czas teraźniejszy  Cas przeszły prosty  Czas przeszły złożony 
å synes  myśleć/uważać  synes  syntes  har syntes 
å trives  dobrze się czuć w jakiejś sytuacji  trives  trivdes  har trivdes 
å finnes  być/istnieć  finnes  fantes  har funnes 
å møtes  spotkać się  møtes  møttes  har møttes 
å ses  widzieć się (z kimś)  ses  såes  har settes 


Przykłady:

Ben trives i Fjordvik.  Ben lubi mieszkać w Fjordvik.  
Han syntes lutefisk var rart.  Uważał, że «lutefisk» była dziwna.  
Nina og Cecilie møttes i Oslo.  Nina i Cecilie spotkały się w Oslo.  
Vi ses i morgen!  Widzimy się jutro!  

SZYK WYRAZÓW

Zdanie główne

Zdanie główne jest zdaniem samodzielnym. Zawiera podmiot (osoba lub rzecz wykonująca jakąś czynność lub znajdująca się w jakimś stanie) i orzeczenie (czasownik).

Często innymi elementami zdania są dopełnienia i okoliczniki.

W zdaniu oznajmującym orzeczenie (czyli czasownik w formie osobowej) jest jego drugim elementem.

Na początku zdania mogą być umiejscowione różne jego części, takie jak podmiot (zdanie 1), okolicznik wskazujący na czas lub miejsce (zdanie 2), zaimek pytający (zdanie 3) i inne elementy.

W zdaniu 2 i 3 podmiot musi zająć miejsce za orzeczeniem.

Zdania pytające bez zaimka pytającego (hva (co), hvem (kto) itd.) rozpoczynają się od orzeczenia (zdanie 4).

Przeczenie ikke (nie) występuje zazwyczaj po czasowniku w formie osobowej.

Początkowy człon zdania  Orzeczenie (łącznik)  Podmiot  Okolicznik  Orzeczenie (orzecznik)  Dopełnienie  Okoliczniki miejsca i czasu 
1. Han  vil   -  ikke  spise  kake  i kantina i dag. 
2. I dag  vil  han  ikke  spise  kake  i kantina. 
3. Hvorfor  vil  han  ikke   spise  kake  i kantina i dag? 
4.  Vil  han  ikke   spise  kake  i kantina i dag? 
1.  (On) nie chce jeść dzisiaj ciasta w stołówce.
2.  Dzisiaj (on) nie chce jeść ciasta w stołówce.
3.  Dlaczego (on) nie chce jeść dzisiaj ciasta w stołówce?
4.  Nie chce (on) dzisiaj jeść ciasta w stołówce?  


Zauważ, że podmiot jest umiejscowiony po ikke, jeśli jest rzeczownikiem i nie jest pierwszym członem zdania (tu: Ben).

Początkowy człon zdania  Orzeczenie (łącznik)  Podmiot  Okolicznik  Orzeczenie (orzecznik)  Dopełnienie  Okoliczniki miejsca i czasu 
I dag  vil  ikke  Ben  spise  kake  i kantina 
Dzisiaj Ben nie chce jeść ciasta w stołówce. 


Zdania podrzędne

Zdania podrzędne także zawierają podmiot i orzeczenie, ale nie są to zdania samodzielne. Są one częścią zdania podrzędnie złożonego.

Zdania podrzędne rozpoczynają się zazwyczaj od spójnika podrzędnego. W norweskim najczęstszymi spójnikami podrzędnymi są: fordi (ponieważ), at (że), hvis (jeżeli), om (czy), da (kiedy), når (kiedy)

Zdania podrzędne mają ustaloną składnię. Po spójniku następuje podmiot. Żadna inna część zdania nie może być wystąpić na początku.

Przeczenie ikke w zdaniach podrzędnych zajmuje pozycję przed orzeczeniem:

  Spójnik  Podmiot  Przeczenie  Orzeczenie  Dopełnienie  Okolicznik 
1. Alex er litt trøtt  fordi  han  ikke  har sovet    mye i natt. 
2. Bildene blir uskarpe  når  Alex    hopper    i snøen. 
3. Snøballen er så stor  at  Dina    må hjelpe  ham.   
4. Alex spør  om  han  ikke  kan åpne  gavene  nå. 
1. Alex jest trochę zmęczony, ponieważ nie spał za wiele w nocy.
2. Zdjęcia stają się niewyraźne, kiedy Alex skacze po śniegu.
3. Kula śnieżna jest tak duża, że Dina musi mu pomóc.
4. Alex pyta, czy nie może teraz otworzyć prezentów. 


Zdanie podrzędne może być również umieszczone przed zdaniem nadrzędnym. Wówczas w zdaniu nadrzęnym  podmiot zajmie swoje miejsce za orzeczeniem:

Zdanie podrzędne  Orzeczenie  Podmiot   
1. Når Alex hopper i snøen,  blir  bildene  uskarpe. 
2. Fordi han ikke har sovet mye i natt,  er  Alex  trøtt. 
1. Kiedy Alex skacze po śniegu, zdjęcia stają się niewyraźne.
2. Ponieważ Alex nie spał za wiele w nocy, jest zmęczony. 

ZASADY UŻYWANIA PRZECINKA

1) Przecinek stawiamy zawsze przed men (ale):

Anne bor i Fjordvik, men hun kommer fra Lillestrøm.
Anne mieszka w Fjordvik, ale pochodzi z Lillestrøm. 


2) Przecinek stawiamy przed spójnikami og (i), for (ponieważ) and så (dlatego), kiedy następujące po nich zdanie jest zdaniem głównym:

Hans har bodd i Fjordvik i ti år, og han jobber i en bank.
Hans mieszka w Fjordvik od dziesięciu lat i (on) pracuje w banku.  
ale: 
Hans har bodd i Fjordvik i ti år og jobber i en bank.
Hans mieszka w Fjordvik od dziesięciu lat i pracuje w banku.  


3) Przecinek stawiamy przed i po zdaniach wtrąconych:

Ben, som kommer fra Frankrike, bor i Fjordvik.
Ben, który pochodzi z Francji, mieszka w Fjordvik.  


4) Zawsze stawiamy przecinki, kiedy wyliczamy:

Han spiser vanligvis kylling, laks, pasta, ris og grønnsaker til middag.
(On) je zazwyczaj na obiad kurczaka, łososia, makaron, ryż i warzywa. 


5) Przecinek stawiamy po zdaniu podrzędnym, jeśli jest ono na początku zdania złożonego:

Hvis Eva hjelper henne, blir Tone glad.
Jeżeli Eva jej pomoże, Tone będzie zadowolona.  


6) Przecinek stawiamy po mowie niezależnej:

«Vil du ha hjelp?» spør Eva.
«Potrzebujesz pomocy?» pyta Eva.