11 Wymowa

Rytm mowy

Wymowa norweska charakteryzuje się określonym rytmem, który często nazywany jest akcentem iloczasowym. Rytm związany jest z relacją między sylabami akcentowanymi i nieakcentowanymi. W norweskim wyrazie «kaffe» (kawa) akcent pada na pierwszą sylabę: «KAFFe». W wyrazie «kafé» akcentowana jest ostatnia sylaba:«kaFÉ». Akcent pomaga tutaj na odróżnienie od siebie wyrazów «KAFFe» i «kaFÉ». Zjawisko to występuje nie tylko w pojedynczych wyrazach, ale również w mowie łączonej.

Gdy ktoś mówi płynnie, każde słowo łączy się z następnym. Mowę taką nazywamy «łańcuchową» lub «płynną«. Ogólnie rzecz biorąc stwierdzić można, że w płynnej mowie norweskiej sylaby następują po sobie w jednakowych odstępach czasowych. Spróbujmy wyjaśnić to na przykładzie wymowy spółgłosek.

Wyobraź sobie, że wymawiasz głośno i wyraźnie nazwy czterech pierwszych liter alfabetu. Na każdą literę pada akcent. Akcent zaznaczony jest wielkimi literami. Litery wymawia się w stałym rytmie.  Przegródki poniżej pokazują, ile czasu potrzeba na wymówienie liter. Pomyśl sobie, że od początku wymawiania każdej litery mija jedna sekunda:

Jeżeli zamiast liter użyjemy kolorów, Norweg wymówi je następująco:

Wyrazy będą wymawiane w tym samym rytmie, jak litery.

Można to również zilustrować używając liczb:

Mówimy FIR' (bez e), ponieważ wyżej użyte nazwy liter mają być wyrazami jednosylabowymi.

Ten sam rytm odnajdziemy w wymowie następujących imion:

Lub gatunków muzyki:

Mamy zatem rytm BA – BA – BA – BA.

Sylaby nieakcentowane

Jeśli do wyżej zaprezentowanych wyrazów dodamy sylaby nieakcentowane, rytm pozostanie bez zmian. Czas między każdym z wyrazów nie zmieni się, mimo że dodamy wyrazy nieakcentowane. Przykład:

Jeżeli dodamy dwa wyrazy, rytm w dalszym ciągu pozostanie niezmieniony:

To samo po dodaniu czterech wyrazów:

Aby rytm się nie zmienił, Norwegowie wymawiają wyrazy nieakcentowane szybciej niż akcentowane. Im więcej sylab nieakcentowanych wystąpi między sylabami akcentowanymi, tym szybciej wymawia się wyrazy nieakcentowane. W rezultacie, wypowiedzenie RØD-og-så BLÅ-og-så GUL-og-så GRØNN  zajmuje tyle samo czasu, ile wymówienie RØD-BLÅ-GUL-GRØNN.

Nie we wszystkich językach jest podobnie. Podręczniki podają, że w języku polskim występuje inny system. Tempo wymowy jest bardziej stabilne, ponieważ każda sylaba zajmuje tyle samo czasu. Oznacza to, że wypowiedzenie RØD-og-så BLÅ-og-så GUL-og-så GRØNN wymaga więcej czasu niż wypowiedzenie RØD-BLÅ-GUL-GRØNN.

Różnica między norweskim a polskim jest taka, że w norweskim ścieśnia się sylaby nieakcentowane, a w polskim nie (lub w niewielkim stopniu). Ponieważ w polskim nie występują samogłoski długie i krótkie, wymowa norweska osób polskojęzycznych brzmi w uszach Norwegów bardziej staccato (czyli jako seria wyraźnie oddzielonych, krótkich dźwięków).

Podstawa rytmiczna: STOPA

Stopa jest jednostką rytmiczną, która rozpoczyna się od sylaby akcentowanej i trwa aż do następnej sylaby akcentowanej.  Biorąc pod uwagę przykłady podane wcześniej można powiedzieć, że w języku norweskim długość trwania stopy jest stała. Nie ma właściwie znaczenia, czy stopa zawiera jedną sylabę (RØD) czy pięć (RØD-og-så-er-det). Różnica polega na tym, że pierwsza stopa nie zawiera sylab nieakcentowanych, a druga ma ich pięć.

Stopa zawiera co najmniej jedną sylabę (i jest to sylaba akcentowana). Trudno jest określić maksymalną liczbę sylab, ale rzadko spotyka się stopę z więcej niż siedmioma sylabami, czyli z jedną akcentowaną i sześcioma nieakcentowanymi.

«OS, NES, BØ, DAL» to nazwy norweskich miejscowości. Ktoś, kto odwiedził te miejscowości, mógłby powiedzieć «Byłem w Os, Nes, Bø, Dal». Każdy z tych czterech wyrazów tworzy  oddzielną stopę:

W powyższym przykładzie każda stopa zawiera jedną sylabę. Można wydłużyć stopę dodając kilka sylab nieakcentowanych:

Można utworzyć jeszcze dłuższe stopy. Tutaj wykorzystamy nazwy innych miast:

Rzadko wszystkie stopy w zdaniu mają jednakową długość. To zdarza się głównie w poezji. Powyższe zdania nie są zatem typowe dla mówionego norweskiego. Zazwyczaj w jednym zdaniu występują różne rodzaje stóp:

Oznacza to, że tempo mowy w wypowiedziach będzie się zmieniać. Podczas wymawiania sylaby akcentowanej tempo będzie wolne, następnie rośnie ono, gdy wypowiadamy sylaby nieakcentowane (im więcej sylab, tym większe tempo).

Zauważ, że stopa może rozpocząć się w środku wyrazu. Zdarza się to, gdy pierwsza sylaba jest nieakcentowana.

Cechą charakterystyczną sylab nieakcentowanych w norweskim jest

1. ich szybka wymowa
2. wymawianie płaskim tonem.

Cechą charakterystyczną sylab akcentowanych w norweskim jest

1. ich powolna wymowa
2. wymawianie zróżnicowanym tonem.